Н.Номтойбаяр: Ц.Даваасүрэн төсвийн байнгын xорооны дарга xэвээр байвал өөрчлөлт гараxгүй
Ковидын дараах эдийн засгийн хямралаас үүдэн инфляци өсөж, валютын ханш унаж байна. Үүнтэй холбогдуулан иргэд мөнгөө үнэ цэнийг нь алдагдуулахгүйгээр юунд хөрөнгө оруулж, ямар хэлбэрээр хадгалах вэ гэдэгт их эрэл хайгуул хийдэг болсон байна. Ухаалаг хөрөнгө оруулалтад сонголтоо зөв хийж чадвал үл хөдлөх хөрөнгө зайлшгүй орох байх. Үл хөдлөхд хөрөнгө оруулалт хийх боломжууд болон байр авахдаа юунд анхаарах талаар “Цоба хаус” ХХК-ийн бизнес хамтрагч М.Энхсайхантай ярилцлаа. Мөн түүний эргэлтийн цэг болсон түүхүүд, comfort zone-оосоо хэрхэн гарсан талаар ярилцлагаас уншаарай.
Таны хувьд шинэ үеийн гүйцэтгэх захирлаар мэргэшсэн захирлуудын нэг гэж хэлж болохоор. Олон салбарт гүйцэтгэх захирлаар олон жил ажилласан. Хамгийн анх ажлын гараагаа хаанаас эхэлж байсан бэ?
IT инженерээр сургуулиа төгсөөд Эрэл ХХК-д орж байлаа. Тухайн үед Эрэл ХХК одоогийн Оюутолгойтой ойролцоо компани байсан. Их том. Цалин нь өндөр байсан.
Сайн оюутан байсан учраас шигшигдэж орсон уу. Шалгуур байсан уу?
Шалгалт өгч орсон. Эрэл ХХК барилга, уул уурхайн компани байсан. IT-ийн инженер дагалдах мэргэжилтэй байсан учраас эндээс гараад Мобиком руу орохоор шийдсэн. Тухайн үед Эрэл ХХК-д миний цалин 150 мянган төгрөг орчим байсан. Учир нь тэр үеийн хамгийн том компани, хамгийн өндөр цалинтай. Мобиком руу ороход 120 мянган төгрөг болж бууж байсан. Гэхдээ ирээдүйтэй гэж бодсон учраас эрсдэл гаргаж ажлаа сольсон.
Та Мобикомд хэдэн жил ажилласан бэ? Хамгийн удаан ажилласан нь Мобиком уу?
Мобикомд нийт арван жил ажилласан. Эхлээд таван жил ажиллаад, сурах хэрэгтэй юм байна гээд ажлаа хаяад явсан. Тухайн үед 2007 он. Би гурван сая төгрөгийн цалинтай ажилладаг байлаа. Энэ багагүй цалин байсан.
Австралид сурч ирээд, Мобикомын хөрөнгө оруулалтаар Мобинет гэдэг компани байгуулж ажилласан. Тэгээс нь эхлээд, компанийнхаа гэрчилгээ, тамга тэмдэг, анхны ажилтаа аваад эхэлж байсан.
Одоо бол тэс өөр үл хөдлөхийн салбар луу орсон байна. Салбар солих шийдвэр гаргах амархан байдаг уу?
Салбар солих нь холбоотой салбаруудаа л дагаж явах байх. Гэнэт огцом өөр газар руу орно гэдэг худлаа. Би гүйцэтгэх ажил хийхээ болиод жил гаран болж байна. Хоёр дахь жилдээ орж байна. ХХХувиараа хөрөнгө оруулагч болж, бизнес эрхэлж байгаа маягаар үл хөдлөхийн салбарт орсон.
“ХОЁР ЖИЛ БОЛООД АЖЛАА СОЛЬЖ БАЙ”
Хоёр, гурван жил нэг газраа нэг ажлаа хийгээд эхлэхээр хүн тухтай бүсдээ орж эхэлдэг. Түүнийгээ зоригтойгоор зөв эргүүлэх хэрэгтэй байх.
Би comfort zone-д орсон байна гээд шууд гарна гэдэг утгагүй. Түүнийгээ мэдрээд бэлтгэлтэй гарах ёстой.
Азаар би ажиллаж байх хугацаандаа харьцангуй гаднын захирлуудтай, ялангуйяа Европ, Япончуудтай их ажилласан. Тэр хүмүүсийн хэлдэг зөвөлгөөнүүд нь хэзээ, хэрхэн comfort zone-оосоо гарах вэ гэдэгт маш их тус, нэмэр болсон. Яг энэ асуудалд Дэвид гээд манай нэг Англи захирал “Хоёр жил болоод ажлаа сольж бай. Бүр болохгүй бол гурван жил. Бүр хэцүү байвал таван жилээс хэзээ ч битгий хэтрүүлээрэй” гэдэг зөвлөгөө өгдөг байсан.
Яаж солих вэ гэдэг нь бас чухал. Таны хувьд тэр зөвлөгөөг сонсоод яаж ажлаа сольж байсан бэ?
Гурван захиа гээд өгүүллэг байдаг. Нэг хүн нөгөө хүний ажлыг авсан юм байна л даа. Ажлаа авсан эхний өдөр нэг захиа байсан. Тэнд “Жилд нэг захиа нээгээрэй” гэж бичсэн байжээ.
Эхний захиагаа нээтэл “Чи намайг муул. Өмнөх хүн юу ч хийгээгүй байна. Одоо би ажлыг нь аваад ингэх гэж байна, ийм зүйл хийх гэж байна гэж хэл” гэсэн байв. Нөгөө хүн захидлын дагуу хийдэг.
Дараа жил нь хоёрдахь захиаг онгойлготол “За, одоо чи хүссэн бүх зүйлээ хий” гэсэн байлаа. Хоёр дахь жилдээ тэр хүн хүссэн бүх зүйлээ хийсэн.
Дараа жил нь гурав дахь захиагаа нээтэл “Чи дараагийн хүндээ өгөх захиагаа бэлд” гэсэн байжээ. Энэ бол яг үнэн. Манай Англи захирал ч хэлдэг байсан. Эхний нэг жил юу хийхээ сайн судалж мэд. Хоёр дахь жилдээ хий. Үр дүнгээ үзье гэвэл гурав дахь жилдээ бай. Хэрвээ үр дүнгээ үзэх шаардлагагүй гэвэл хоёр дахь жилдээ яв. Явсан ч, яваагүй ч хоёр дахь жилийн үр дүн гурав дахь жилдээ гарна.
Залуучууд ямар ч ажил хийсэн “Би энд хамгийн уртдаа гурван жил өөрийгөө зориулна” гэж бодож, анхнаасаа тийм сэтгэлгээгээр ажиллавал арай өөр байх.
Одоо энэ хугацаа бүр богино болж байж магадгүй. Энэ бол 10-аад жилийн өмнөх арга.
Онцлох эргэлтийн цэг болсон түүхүүд нь гэвэл энэ хоёр уу?
Дараагийн нэг эргэлтийн цэг бол Хаан банкинд орсон явдал. Хаан банкинд орсон гол шалтгаан бол тухайн үед би 40 нас хүрч байсан. Би өмнөх Мобикомд удсан захирлуудыг харахаар “Ийм болох гэж үү” гэдэг асуулт дандаа надад байдаг байсан. Би тав, арван жилийн дараа яг энэ хүмүүс шиг болно. Ийм болох гэж үү гээд л.
Тэр хүмүүс шиг болно гэхээр ямар гэсэн үг вэ?
Нэг загварт орчихсон. Тэр компаниасаа явж ч чадахгүй. Нөгөө ярьдаг юмаа яриад л. Хүн нэг загварт орчихдог. Тэд нар ч эртхэн гар гэж зөвлөдөг байсан. Карьерын хувьд ч би Мобикомд орлогч захирал хийдэг байсан. Дээрээ нэг гадаад захиралтай. Би тэр гадаадын оронд очиж захирал болохгүй нь ойлгомжтой. 40 нас хүрэх гээд байдаг. Бодвол синдром нь бас эхэлчихсэн. Нөгөө хүмүүсээ хараад л “Ер нь гарна аа” гээд их зоригтой гарсан. Тэнд ажлаа болоогүй ч, нас болсон, гарах цаг болсон гээд маш эрсдэлтэй алхам хийсэн. Бэлтгэлээ сайн хийгээгүй. Гэхдээ азаар гарсны дараа маргааш, нөгөөдөр нь Хаан банкнаас санал тавьсан. Эрсдэлтэй мөртлөө азтай байсан.
Магадгүй нэг, хоёр жил хойшлуулвал нөгөө хайрцгандаа орж эхлээд л …
Магадгүй тэр санал ирэхгүй ч байсан байх. Бас нэг гайхалтай зүйл нь би Мобикомын IT-ийн салбараас Хаан банкны гол бизнес буюу иргэдийн банк хариуцсан захирлаар очсон. Хүмүүс намайг Хаан банкинд очиход IT-ийн захирлаар очсон гэж бодсон. Энд банкныхан ч их гайхсан. Яагаад гаднаас өөр чиглэлийн хүн томилов. Нөгөө талаас IT-ийн хүмүүс ч их гайхсан. Энэ сайхан банкинд очоод, банкны захирал болчихож гээд л.
Гол нь үйлчилгээний салбарт ажиллаж байсан учраас үйлчилгээний салбарт очиж байна гэсэн үг биз дээ.
Мобиком ч, Хаан банк ч хоёулаа маш олон харилцагчтай. Нөгөө талаасаа иргэдийн буюу олон хүнтэй ажилладаг компаниуд. Байгууллагын бизнес, иргэдийн бизнес гэж байдаг. Энэ хоёр компанийн гол бизнес нь иргэдийнх учраас үйл ажиллагаа нь бараг адилхан гэсэн үг.
ТРЕНДЭЭ ДАГАЖ БАЙР АВБАЛ ИРЭЭДҮЙД ИЛҮҮ АШИГ ХҮРТЭХ БОЛОМЖТОЙ
Таны хувьд яг өөрийн бизнесээ эхлүүлэхэд хөрөнгө оруулалтын салбараа яагаад үл хөдлөх салбараар сонгосон бэ?
Үл хөдлөхийн салбар бол Монголд уул уурхайн дараа орох том салбар. Зах зээл нь болоогүй. Жишэлбэл, Улаанбаатар 300 гаруй мянган айлтай. Гэтэл үүний гуравны нэг нь л орон сууцанд амьдарч байна. Тэгэхээр энэ зах зээл дахиад 2-3 дахин өснө. Орон сууцтай хүмүүс ч дахин байр худалдаж авна. Нэлээн өсөх боломжтой учраас үл хөдлөхийн салбарыг сонгосон.
Сонгож чадвал, үл хөдлөх хөрөнгө бол хөрөнгө оруулалт болж чадах уу гэдэгт таниас зөвлөгөө авмаар байна. Манай үл хөдлөхийн салбарт жилд 20 мянга орчим орон сууц баригддаг гэсэн тоо гарсан байна. Тэгэхээр эрэлт байна гэж харж болохоор. Хүмүүс эхний үедээ байртай л болж байвал гэсэн хандлагаар орон сууц сонгож авч байсан бол одоо энэ хандлага арай өөрчлөгдсөн. Байртай болсон. Дараагийн шатандаа байраа томруулах уу эсвэл хөрөнгө оруулалт хэлбэрээр мөнгөнийхөө үнэ цэнийг алдагдуулахгүйгээр хадгалах уу гэдэг сонголтын өмнө ирсэн байна.
Шат дараатайгаар явбал, амьдрах байраа сонгох гэж байгаа бол ямар ямар шалгуур, гол үзүүлэлтүүдийг харах ёстой вэ?
Би яг үл хөдлөхөөр мэргэшсэн хүн биш. Энэ салбарт ороод жил гаран болж байна. Миний хувьд, амьдрах байр сургууль, цэцэрлэг, нийтийн үйлчилгээтэй ойрхон. Эргэн тойрондоо аятайхан талбайтай. Машины зогсоолтой. Гараад салхилах бага зэргийн талбайтай байвал болох болов уу.
Түүнээс байршил сайтай гэж аваад, хажууд нь байшин зэрэгцүүлээд барьчихсан. Нар, салхи ч үзэхгүй. Орой машинаа хаана тавих вэ гэж стресстэнэ. Дээрээс нь хүүхдүүдээ сургуульд хүргэнэ.
Нэг хэсэг байршил хардаг байсан бол одоо зогсоол, түгжрэл, дуу чимээ зэргийг бас хардаг болсон байна. Мөн эрүүл мэнд талаасаа сайн харж байна. Стресстэхгүй байх нөхцлүүд юу байна гээд л …
Үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын боломж талаас нь ярьвал, Монголд байр аваад, буцаагаад зарахаар үнэ цэнээ алдаж, бага үнэлгээгээр зардаг гэдэг ойлголт байдаг. Тэр юунаас шалтгаалдаг вэ. Хэрвээ хөрөнгө оруулалтын зорилгоор байр авч байгаа бол үнэ цэнээ алдахгүй байхын тулд юуг нь харгалзаж үзэх ёстой вэ?
Миний хувьд, тухайн үеийн трендийг л дагах хэрэгтэй байх. Байршил тренд болж байгаа бол хамгийн сайн байршлыг аваад, дараа нь тэр тренд нь унахаас өмнө буцаагаад зарах.
Хэрвээ орчин, эргэн тойрны байдал чухал. Хөршүүд чухал болж байгаа бол тэр газар нь авах. Хүмүүсийн үзэл бодол дандаа өөрчлөгдөж байна. Түүнийгээ мэдрэх нь илүү чухал.
Би өөрийн жишээг хэлэхэд, амьдралдаа 4,5 байшин амьдрах гэж авч үзсэн. Энэ дундаас хамгийн амжилттай байсан нь 2004 онд Хүүхдийн 100-гийн хажууд 19 сая төгрөгөөр 50 мкв хоёр өрөө байр авсан. Байршил харж авсан. Тэгэхэд 19 саяар гурван өрөө байр гуравдугаар хороолол, 11-р хороололд авах боломж байсан. Би бол байршил гэдэг сонголт хийсэн. Тэр байраа 2010 онд зарсан. Энэ миний хувьд хамгийн амжилттай наймаа. Би 105 сая төгрөгөөр зарсан. Бараг тав нугалсан.
Бид хадгаламжид мөнгөө хадгалуулаад байтал нөгөөх маань инфляцид идэгдээд байна. Хүү инфляци хоёрыг харьцуулахад хасахтай гарч байна. Хадгаламжийн мөнгөө хааш нь хийх вэ гээд боломжуудыг судалж байна. Үл хөдлөх рүү хийе гэхээр үнэтэй байна. Ипотек эсвэл банкны зээл авъя гэхээр хүү нь өндөр байгаад дарамт болох гээд. Ийм нөхцөлд өөр уян хатан боломж байгаа юу. Танайх тэр тал руу судалж байна уу?
Хамгийн сайн хөрөнгө оруулалт бол гаднын хувьцаа авах. Би бол монголынхоо хувьцааг зөвлөхгүй. Одоогоор манай хувьцаат компаниуд хариуцлагагүй, тогтворжих болоогүй байна. Гаднын хувьцаа урт хугацаандаа давуу талтай. Нөгөө талаас доллараар учир ханшийн эрсдэл бага. Монголд үлдсэн нь үл хөдлөх хөрөнгө. Шинэ өсөж байгаа бизнес. Гарааны бизнесүүдэд хөрөнгө оруулалт хийх нь харьцангүй эрсдэлтэй учраас үл хөдлөх боломжийн.
Үл хөдлөх салбарт ингэж мөнгө олдог хүмүүс байдаг. Дөнгөж ашиглалтад орсон байрыг хямд дээр нь худалдаж аваад, хоёр жилийн дараа үнэ өсөхөөр нь буцаагаад зардаг. Гэтэл энэ нь дор хаяж нэг байшин авах мөнгөтэй хүний асуудал. Хоёр өрөө байр авъя гэхэд л 50-100 сая төгрөг болно. Гэтэл надад хадгалсан 10,20 сая төгрөг байна. Түүнийгээ яах вэ гэхээр хүмүүстэй нийлж авах. Нэг байрыг хамтран эзэмшигч болоод үнэ хүрэхээр нь буцаагаад зарах. Нөгөө талаас тухайн үл хөдлөх үнэ хүрэхгүй байлаа гэж бодоход нэг нь нөгөөгөөсөө анхны хувь оруулсан мөнгөөрөө худалдаж аваад, тэндээ амьдарч болно. Бүгдэд л байр хэрэгтэй. Тэгэхээр эрдслийн хувьд ч харьцангуй бага гэж бодож байна.
БАЙРАА МКВ-ААР ХУВААЖ АВАХ НЬ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ТОМ БОЛОМЖ
Би анх яагаад хөрөнгө оруулдаг болсноо бодохоор, хүнд хадгаламж хэрэгтэй. Цуглуулсаар байгаад хадгаламж нь нэг тодорхой дүнд хүрнэ. Тодорхой дүнд хүрэхээр хадгаламж маань ашиггүй санагдаад, хадгаламжаараа юу хийх вэ гэдэг янз бүрийн бодлууд орж ирнэ. Байгаа хадгаламждаа тааруулаад байр авч хүрэхээр бол байр авна. Койн авч хүрэхээр бол койн авна. Хүн бүр өөрсдийн сонголтоо хийнэ. Энэ хөрөнгө оруулалтууд дундаас зарим нь дампуурч таарна. Хэтэрхий их зүйл амласан зүйл рүү орох дэмий юм байна. Арай бага ч гэсэн найдвартай нь дээр юм байна гэж бодож эхэлнэ. Тэр нь ихэнхдээ үл хөдлөх болж таарна.
Үл хөдлөх рүү оръё гэхээр мөнгөн дүнгийн хэмжээ маш их нөлөөлнө. Тиймээс өөрийн туршлага дээр үндэслээд Хадат групптээ мкв-аар нь хүмүүст борлуулах боломжуудыг харж байна. Энэ нь нэг талаас хөрөнгө оруулалт. Нийлж аваад, ирээдүйд буцаагаад түрээслэх эсвэл зарж болно. Нөгөө талаас хөрөнгө оруулалт гэхээс илүү байшин авах гэж байгаа хүмүүст таарах боломж гэж бодож байна. Хүн нэг өдөр шийдээд “За, би байшин авъя” гээд авдаггүй. Бодно, төлөвлөнө, хайна. Байр авах шийдэл 3-5 жил болдог байх. Энэ хайж байх хугацаанд байрны үнэ дагаад өсөөд байна. Олж байгаа мөнгө нь дагаад өсөх магадлал бага. Өссөн ч байрны үнийн өсөлтийн хурдыг гүйцэхгүй. Тиймээс боломжоороо, бага багаар цуглуулаад аваад байж болно. Энэ жил 10 мкв авах боломжтой байна. 1 мкв нь 2.5 сая байлаа гэж бодъё. 25 сая төгрөгөөр 10 мкв авна. Дараа жил арай өндөр боломж гараад 20 мкв авах боломжтой боллоо. Байрны үнэ мэдээж өссөн байна. Гурав дахь жилдээ магадгүй юу ч болоогүй байж болно. Гэхдээ дөрөв дэх жилдээ их мөнгө олоод, 30 мкв авна. Ингээд нийт 60 мкв-тай болоод, тухайн цуглуулсан компанидаа очоод энэ хэмжээндээ тааруулаад байр авъя гээд авч болно. Ингэвэл 3-4 жилийн дотор ямар нэгэн зээлийн хүү, хуваарьтай төлбөр гэж төлөх шаардлагагүй.
Үүний сул тал нь тэр хүн цуглуулж байх хооронд гоё байршлууд зарагдсан байх магадлалтай. Түүнээс өөр ямар нэгэн муу тал байхгүй. Нөгөө талаас цуглуулж байх хугацаандаа өөр байртай болох эсвэл гадагшаа явахаар болбол тэр хэмжээгээ буцаагаад зарах боломжтой.
Манай улсад барилгын үнэ жил бүр хоёр дахин өсөөд байгаа нь барилгын материалынхаа үнийг дагаж байна уу. Эсвэл үнэхээр эрэлтээс шалтгаалж байна уу. Энэ өсөлт юутай холбоотой вэ?
Зардалтай холбоотой. Нөлөөлж буй хоёр дахь хүчин зүйл нь зээлийн хүү. Барилгын компаниуд ч банкнаас зээлээр барилга барьна. Тэгэхээр зээлийн хүү гүүгээд л байна. Эхний жилдээ хүү нь арай бага байна. Хоёр дахь жилдээ зээлийн хүү нь арай нэмэгдээд байна. Цугларсан хэмжээгээрээ нэмэгдэнэ. Компанийн зардал нэмэгдэж байгаа учраас байрны үнэ дагаад нэмэгдэнэ. Компани өөрийн олдог 15-20 хувь ч юм уу ашгаа олдгоороо олно.
Зардлаас болж өсөж байгаа учраас эрт авсан нь хожих юм байна.
Зардал юунаас болж өсөж байна гэвэл хүний хөдөлмөрийн хөлс, барилгын материалын үнэ нэмэгдэхээр дагуулаад нэмэхээс өөр аргагүй болно.
Бүтэн нэвтрүүлгийг дээрээс үзнэ үү.
0
0
0
0
0
0
0
0
