Ц.Нямдорж: Надад одоогийн байдлаар ямар нэгэн ажлын санал тавиагүй
Бид Монгол Улсын 25 дахь Ерөнхий сайд С.Баяртай Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт, гадаад бодлого сэдвүүдээр ярилцлаа.
-Таныг ерөнхий сайд байх үед хуулийн зөвлөхөөр Б.Чимид гуай ажиллаж байсан. Үндсэн хуулинд ойр ойрхон гар дүрэх буруу л гэдэг. Танай нам үндсэн хуулиа хоёр удаа өөрчиллөө. Монгол улсын Үндсэн хуулийг ойрхон цаг хугацаанд хоёр ч удаа өөрчлөх нь хэр зохимжтой вэ?
–Үндсэн хуульд олон удаа, ойрхон хугацаатай хүрээд байна гэдэг буруу. Гэхдээ үндсэн хууль боловсруулж төслийг нь хийхэд оролцож байсан хүний хувьд хэлэхэд, эхнээсээ л манай үндсэн хуулинд тодорхой заалтууд бүрхэг, шулуухан хэлэх юм бол зөрчилтэй заалтууд орсон байдаг. Тийм ч үчраас үндсэн хууль маань, ялангуяа засаглалын эрх мэдлийг хуваарилах тал дээр учир дутагдалтай болжээ гэдгийг хэлж байсан хүмүүсийн нэг нь би өөрөө. Би улсын бага хуралд байхдаа төрийн байгуулалтын хэсгийг хариуцсан үндсэн хууль боловсруулах комиссын дэд комиссыг нь ахалж байсан юм. Тэгэхээр миний дутуу хийсэн ажил шиг надад санагддаг. Парламентын засаглалын үндсэн шинжүүдтэй хирнээ Ерөнхийлөгч маш их эрх мэдэлтэй. Цаашаа яваад л эрх мэдэл нь улам нэмэгдээд байсан юм. Нөгөө талаас шүүх засаглал нь хараат бус байх ёстой. Үүн дээр ихээхэн учир дутагдалтай. Сүүлдээ шударга бусын хонгил зэрэг үүслээ гэж ярьж байгаа шүү дээ. Энэ гол асуудлыг цэгцлэх шаардлага байсан уу гэвэл байсаар ирсэн. Харамсалтай нь нэг далайлтаар хийж чадахгүй л байна.
Б.Чимид багш үүн дээр зарчмын их зөв байр суурь хэлдэг байсан. "Үндсэн хууль гэдэг хадан дээр сийлсэн сийлбэр биш юм аа. Бидний нийгмийн амьдралын харилцааг үндсэн хууль зохицуулах үүрэгтэй юм бол цаг үетэйгээ нийцэж байх ёстой. Үндсэн хуулинд өөрчлөлт оруулж болно. Гэхдээ…" гэж байгаад гурван зүйл хэлдэг байсан юм. Оруулж байгаа өөрчлөлтийг бага багаар нь биш цогцоор нь хийх зүйтэй. Эрх зүйн аль нэг зохицуулалтыг сонгож байх хэрэгтэй. Сая хэлэлцээд байгаа төслүүд бол ганцхан МАН–ын төслүүд биш юм л даа. АН ч үүнд идэвхтэй оролцсоор ирсэн. Олон удаа гар дүрээд хийсэн нь сул тал мөн. Хийсэн нь зөв гэж би хувьдаа үздэг. Амраа бодоод байвал хийхгүй яваад байж болно шүү дээ. Эс үйлдэл гаргасан УИХ–ын бүрэлдэхүүнүүд олон байгаа. Зориглоод хийе даа, хэрэгтэй юм даа, гарцаагүй ингэж засахгүй бол согог нь тогтолцооноосоо болоод байгаа улсын маань хөгжилд саад бэрхшээл учраад байна гээд зориглоод хийх асуудал юм. Тиймээс УИХ–ын энэ бүрэлдэхүүн, олонхийг нь эзэлж байгаа нам, хамтарч буй намуудын улс төрийн зориг, шийдэмгий байсныг зайлшгүй үнэлэх ёстой гэж бодож байна. Үүнийг хийж чадсан улс төрчдөд хэцүүхэн зүйл тулгарна. Гэхдээ түүхэнд үлдэнэ.
-2000 онд үндсэн хуулийг өөрчилж, "дордуулсан долоон заалт" гэж холбоо үг үүстлээ хүмүүс шүүмжилсэн. Үүнээс хойш бараг 20 жил үндсэн хуульдаа гар дүрж чадаагүй. Үүнийг хийж чадахгүй байсан шалтгаан нь юу вэ? Ад үзэгдэх зориг дутсан юм уу?
–Тэр долоон заалт долуулаа муу заалт байгаагүй. Зарим нь гарцаагүй орох ёстой заалтууд байсан. Төгс төгөлдөрт хүрэхийн тулд бид нэлээн явна.
–Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Засгийн газар нэлээн эрх мэдэлтэй болсон. Үндсэн хуулийг өөрчлөхөөс өмнө та гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн байсан хүний хувьд, Ерөнхий сайд байхад ямар хүндрэл гардаг байсан юм бэ. Та үндсэн хуулийн өөрчлөлт хийх нь зөв гэж байна. Зөв юм бол таны үед гардаг байсан хүндрэл бэрхшээл одоо яаж өөрчлөгдөв?
–Олон зүйл байна. Жишээ нь намайг байх үед ганц нэг сайдыг, шүд сугалах гэж ярьдаг шүү дээ. Засгийн газар заримдаа төсөв мөнгөндөө баригдаад, эсвэл мөрийн хөтөлбөртөө баригдана. Үүний дагуу энийг хийнэ гэж байхад УИХ–ын зарим гишүүд, тодорхой бүлгүүдийн ашиг сонирхол зөрчилдөж байгаа. Энэ үед, “Чи яагаад үгэнд ордоггүй юм. Чамайг огцруулах саналыг тавина” гээд шүд сугалахаараа айлгадаг. Тийм л үед би ажиллаж байсан.
–Нэг ёсондоо та хэдийг шантаажилдаг байсан гэсэн үг үү?
-Тийм. Ерөөсөө л улс төрийн шантааж шүү дээ. Яг манай Засгийн Газраас шүд сугалж байсан зүйл байдаггүй юм. М.Энхболдын Засгийн Газрын хэд хэдэн шүдийг суга татаад авч байсан. Нэмэлт өөрчлөлтөөр улс төрийн шантааж үүсэх нөхцлийг хааж өгсөн.
–Та яриандаа нийгмийн зөвшил, тохироо нь бүрдсэн үед ҮХНӨ–ийг баталсан гэлээ. Гэтэл хөдөөгүүр явахаар иргэд дургүй байсан. Монгол ядуудаа хөгжихгүй байгаа юм биш. Дарга нарын идшийг дийлэхгүй байхад 126 болгох гэлээ гэж ярьсан. Тэгэхээр нийгмийн зөвшилцөл бүрдсэн байсан нь үнэн юм уу? Нөгөө талд бизнесийн бүлэглэлүүд багцаар нь гишүүн оруулах эрсдэл харагдаж байна.
–Улсын төсөв ард түмэн ААН–үүдээс авсан татвараар л бүрддэг. Тэндээс тэжээгддэг дарга нарын тоо нэмэгдэхэд аль ч ард түмэн дуртай байхгүй. Гэхдээ тийм шаардлага байна уу гэвэл байна. 1992 онд үндсэн хуулийн төсөл боловсруулж байхад манай хүн ам сонгогчдын тоо хэд байлаа. Одоо бол хоёр дахин нэмэгдсэн байна шүү дээ. Нэг гишүүний гаргаж байгаа улс төрийн жин хэтэрхий ихэсчхээд байгаа юм.
–Тэгвэл тэрбум хүн амтай улс яах юм. Гурван сая хүн амтай улсад 126 олондоод байгаа юм биш үү?
–Үгүй дээ. Үүнд шийдвэр гаргах зохист харьцаа гэж нарийн зүйл рүү ороод явчихна. 100 дотор багтах гишүүнтэй улс дэлхийд цөөн. Гарын таван хуруунд л багтана.
–Дэлхийн өрсөлдөх чадварын индексээр Монгол Улс 64 улсаас 63 дугаарт жагслаа. Тоон үзүүлэлтүүдийг харах юм бол улс хөгжихгүй нь ээ. Тийм үү?
–Тоон үзүүлэлтээр аваад үзье. Улаанбаатар хотод сүүлийн 13 жилдээ тээврийн хэрэгсэл хоёр дахин нэмэгдлээ. Үүнийг дагаад түгжрэл, тэгээд бухимдал их байна. Сайн талаас нь харвал 13 жилийн өмнө авч чадахгүй байсныгаа одоо аваад уначихлаа шүү дээ. Мөнгө төгрөгтэй л болсон гэсэн үг. Нэг хүнд ноглох ДНБ гурав дахин нэмэгдсэн. Өөрөөр хэлбэл нийт улсаараа 10 дахин илүү бололцоо боломжтой болсон байна.
–Монголд хэр их боломж байдаг вэ? Боломжоо яаж ашиглавал зохистой вэ?
-Боломжуудаа бид их муу ашиглаж байгаа. Өнөөдөр ажилгүйдэл их байна. Ард түмний амьдрал тартагтаа туллаа гээд л улс төрчид ярьдаг. Гэтэл өнөөдөр ажил хийх хүн олдохгүй байна. Өнөөдөр 40 мянган ажлын байрны зар байна. Солонгос руу яюах хүмүүсийн айхтар цуваа гардаг. Бидний ашиглаж чадахгүй байгаа зүйл энэ. Хүний нөөцөө бүрэн дүүрэн ашиглахгүй байна л гэсэн үг.
–Яагаад хүний нөөцөө ашиглахгүй байгаа юм бэ? Жишээ нь Засгийн Газар Солонгос руу визгүй болох асуудлыг хөөцөлдөөд байна шүү дээ.
–Үүнд буруу зүйл байхгүй. Визгүй болтлоо хол байна.Иргэд нүүгээд л явдаг. Заавал буцаж ирдэг. Хөдөлмөрийн соёлыг мэдэрсэн хүмүүс л ирж байгаа. Тэнцвэрээ барих л хэрэгтэй. Бидний хамгийн үнэтэй зүйл бол тусгаар тогтнол. Бид улс төрийн тусгаар тогнолоо олж чадсан уу? Асар өндөр үнээр олдсон тусгаар тогтнол шүү дээ. Гэтэл тусгаар тогтнол гэдэг ганц улс төр, эдийн засаг биш. Оюун санааны үнэт зүйл шүү дээ. Энэ бүхнийхээ тиг дундуур бид явж байгаа.
–Монгол урагшилж байна. Хөгжиж байна л гээд байдаг. Бид ардчилалд шилжээд удаагүй байгаа болохоор хугацаа хэрэгтэй гэж хүмүүс хэлдэг. Гэхдээ ардчилалд тун ойрхон шилжсэн Өмнөд Солонгос байна. Гэтэл бид Солонгосоос яагаад хоцорчхов оо?
–Тийм бага газрыг өөд нь татах амархан. Нөгөө талаас тэр улсууд чинь нүүдэлчин биш, суурин соёлтой. Тэд төрөхөөсөө л өрсөлдөөнд бэлэн байсан. Үүнд хэн ялна гэхээр илүү ухаалаг, илүү их ажилласан нь ялна.
Манайд баахан хүүхдийн мөнгө халамж гээд л байна. Яагаад хүмүүс ажиллахгүй байна гэхээр зах зээл рүүгээ бүрэн орж чадаагүй. Хүүхдүүддээ хөдөлмөрлөх соёлыг суулгаж чадаж байгаа эсэх нь асуудал.
–Халамжийн системд гар бие, бодлогоороо хуруу дүрсэн хүн та шүү дээ. Яагаад? Сонгуульд гарах ёстой байсан уу?
–Бид хэлсэн үгэндээ эзэн байх ёстой. Тэр Үеийн АН–ын дарга Ц.Элбэгдорж олны өмнө гараад, "бид хоёр нам том төслүүдээ хөдөлгөхөөр тохирлоо. Хоёдугаарт сонгуулийн тогтолцоогоо холимог систем рүү оруулах алхам хийе. Гуравдугаарт сонгуулиар бэлэн мөнгө амлахгүй" гэж тохирсноо хэлсэн. Баахан сэтгүүлч суулгаж байгаад амалсан. Манай нам бол халамжийн бодлого барьсан нам. Гэхдээ хавтгайрах юм бол улс нийгэмдээ хортой гэдгийг өнөөдөр амсаж байна.
0
0
0
0
0
0
0
0
