Византийн үеийн дэлхийн хамгийн том дарсны үйлдвэрийг Израилийн Явне хотод археологичид хоёр жилийн турш малтлага хийсний эцэст илрүүллээ. 1500 жилийн түүхтэй энэхүү цогцолборыг асар их хэмжээний дарс үйлдвэрлэхэд ашигладаг байжээ. Энэхүү үйлдвэр нь дарсны таван шахуургатай, дарс худалдаалж, хадгалдаг дөрвөн том агуулах зэрэг байдаг байжээ. Византийн эзэнт гүрэн МЭ 330-1453 оны хооронд оршин тогтнож, дэлхийн тэргүүлэх соёл иргэншлийн нэг байсан юм.
Археологич, малтлагын газрын захирал Жон Селигман мягмар гарагт CNN-д өгсөн ярилцлагадаа "Үнэхээр сэтгэл хөдөлгөм зүйл бол үйлдвэрлэлийн асар том хэмжээ. Архитектур ба үйлдвэрлэлийн үйл явцын нарийн төвөгтэй байдал нь тодорхой мэдээлэл гаргахад хүндрэлтэй байсан. Энэ газар нь эртний дэлхийн алдартай брэнд болох "Газа ба Ашкелон дарс" үйлдвэрлэх гол газар байсан байх магадлалтай. Газа, Ашкелоноос эхлэн дарсыг Газар дундын тэнгисийн сав газарт арилжааны бүтээгдэхүүн болгон тарааж байсан. Эртний янз бүрийн эх сурвалжууд үүнийг "хөнгөн цагаан дарс" хэмээн нэрлэдэг. Энэ бол нэр хүндтэй бүтээгдэхүүн байсан бөгөөд тэр үеийн язгууртнуудад таалагддаг байсан. Жишээлбэл, энэ нь 566 онд Жастин II-ийг хаан ширээнд залах ёслолын үеэр ширээн дээр нь байсныг бид мэднэ” гэжээ.
"Газа лонх" гэж нэрлэгддэг зарим амфорыг энэ газарт хэдэн зуун мянган хэлтэрхийтэй хамт бүрэн байдлаар илрүүлжээ. Цогцолбороос эртний 2300 орчим жилийн настай ховор перс дарсны шахуургууд мөн олдсон байна. Дарс үйлдвэрлэх үйл явцыг бүхэлд нь гараар хийдэг байсан тул усан үзмийг хөл нүцгэн буталж, дарсыг исгэн тасалгааны хажууд зогсон найман өнцөгтөд урсган гаргаж авдаг байсныг тогтоожээ. Явне хотыг хөгжүүлэх Израилийн Газрын албаны санаачилгын хүрээнд уг малтлагыг хийж дуусган Селигмантай хамт Эли Хаддад, Лиат Надав-Зив нар удирдсан байна. Борооны улирлын үед цогцолбор хаагдахаас өмнө олон нийтийг газар дээр нь очиж үзэхийг урьжээ. Эцэст нь эрх баригчид энэхүү цогцолборыг хадгалж, археологийн паркийн нэг хэсэг болгон олон нийтэд нээхээр төлөвлөсөн байна.
Эх сурвалж: CNN